Zwarte huizen
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Traditionele langhuizen in de Schotse Hooglanden en op de eilanden, kenmerkend door muren van gestapelde stenen, een rieten dak en de huisvesting van zowel mensen als vee onder één dak.
Omschrijving
Zwarte huizen, in het Schots-Gaelisch 'taigh dubh' genoemd, zijn historische woningen die voornamelijk werden gebouwd op de Schotse Hebriden en in de Hooglanden. Ze stammen veelal uit de 18e en 19e eeuw, hoewel de bouwmethode duizenden jaren oud is. De muren werden opgetrokken uit dubbele wanden van ruwe, onbewerkte natuursteen die koud op elkaar werden gestapeld ('dry stone wall'), waarbij de ruimte ertussen werd opgevuld met aarde, puin of turf voor isolatie. Deze muren waren relatief laag, ongeveer 1,20 tot 1,50 meter hoog, en werden naar boven toe smaller. Het dak bestond uit een eenvoudig houten gebint, soms van drijfhout, bedekt met een dikke laag stro of roggehalmen, eventueel over een laag turf. Een kenmerkend aspect van deze huizen was het ontbreken van een schoorsteen. Rook van het turfvuur, dat in het midden van de woonruimte brandde voor warmte en om te koken, ontsnapte door het rieten dak. Dit droeg bij aan het ontstaan van een rokerige omgeving binnen en de verkleuring van het dak en de muren aan de buitenkant.
Gedeelde Huisvesting
Een opvallend kenmerk van het zwarte huis was dat mens en dier vaak onder hetzelfde dak woonden. Het huis was typisch een langhuis, verdeeld in secties. Een deel diende als stal voor vee, en het andere deel als woonruimte voor de familie. Soms werden deze gescheiden door slechts een houten wand. De centrale ingang gaf toegang tot beide delen. Het samenleven met vee hielp om de woning warm te houden tijdens de koude wintermaanden.
Naamgeving en Historische Context
De naam 'zwarte huizen' ('taigh dubh') dateert vermoedelijk uit de tweede helft van de 19e eeuw. In deze periode begon men met de bouw van nieuwe huizen die met kalk werden witgeverfd ('taigh geal', wit huis). Ter onderscheid werden de oudere, onbewerkte stenen huizen met hun donkere, door rook en weersinvloeden gekleurde uiterlijk 'zwart' genoemd. Hoewel roetaanslag van turfvuren ook als mogelijke verklaring wordt genoemd, is de relatie met de introductie van 'witte huizen' een prominente theorie voor de naamgeving. Veel zwarte huizen zijn in de 20e eeuw verlaten, maar verschillende zijn gerestaureerd en doen nu dienst als museum of toeristische accommodatie, onder meer in dorpen als Arnol en Gearrannan op het eiland Lewis.
Vergelijkbare termen
Turfhuis
Gebruikte bronnen: